کتاب چهارم، برامدن مردم، مقدمه .22

کتاب چهارم، برامدن مردم، مقدمه 22.

از زمان ظهور دستگاه و دوربین عکاسی، تصاویر به عنوان برگه تاریخی، به حوزه مستندات و محکمات قدرتمند هر مدخل و مباحثه وارد شده و توان ختم کننده ان ها در مناقشات چندان قوی است که جاعلین و سند سازان یهود نیز صرفه را در تولید تصاویر قلابی برای تاریخ ایران، از جمله در موضوع سفرهای ناصرالدین شاه دیده اند.

سازمان اسناد ملی به سعی محمد اسماعیل رضوانی و فاطمه قاضی ها، سه جلد کتاب، در مجموع قریب 1600 صفحه، که یک سوم صفحات آن تعقیبات و تشریحات و تعلیقات است، با نام «خاطرات ناصرالدین شاه، در سفر سوم فرنگستان»، و توصیفاتی از این گونه منتشر کرده است که تدارک خرواری از آن ها فقط به منویات و مقاصد سازنده مربوط می شود.

«از جلفا الی این جا کالسکه چاپاری بسیار خوب بود و عیبی نداشت، اما از تفلیس به این طرف و تا این منزل خیلی متعفن بود و اسباب زحمت و کثافت شده بود و جهت اش این بود که اسب ها نره می دادند و اسباب تعفن شده بود. باید دعا به دختری کرد که در یکی از این استاسین ها دسته گل یاس شیروانی به ما تعارف داد و ما آن گل را توی کالسکه گذاردیم، بوی او اگر نبود خیلی اسباب زحمت می شد. این جا تازه اول یاس شیروانی است. از تهران که حرکت کردیم بیست روز بود که یاس شیروانی تمام شده بود، اما از تهران الی این جا همین طور به نوبه با یاس شیروانی و شکوفه به این منازل آمدیم». (خاطرات ناصرالدین شاه، در سفر سوم فرنگستان، کتاب اول، ص 125)

سفرهای ناصرالدین شاه تصاویر تایید کننده ندارد، مگر عکس بالا و چند باسمه دیگر که رسیدگی به حالات ان ها از لوازم هر کنکاشی در باب سفرهای ادعایی شاه قاجار به اروپا شمرده می شود. چنان که در عکس فوق با وجود فضای آزاد سمت چپ، ناصرالدین شاه چنان در اغوش میزبان خود خزیده که نیمی از بدن او را به بیرون از کالسکه فرستاده است و با نگاهی دقیق تر متوجه فضای خالی و سفید و مثلثی شکل پوشانده نشده در پیش سینه شاه قاجار می شویم که حتی نیمی از دست میزبان را قطع کرده است. جاعل عکس، برای پنهان کردن اضافه نامعینی، تیغه ای به زیر کالسکه افزوده، که بر زمین کشیده می شود و کالسکه را به لودر شبیه تر کرده است و نهایت این که همراه مقابل شاه قجر، فقط یک سر بی دنباله آناتومیک است.    

جاعل خوش ذوق ما همان شوخی را در این عکس با شبیه آقای جنتی کرده که با وجود کوچکی اندام باز هم در فضای سمت راست شاه جا نگرفته است. سازنده عکس افزودن آن تیغه برف روب زیر بدنه در کالسکه قبلی را لازم ندانسته و از نصب ان صرف نظر کرده است. ارزش تصویر در این است که بدانیم کار این گونه ساخت و سازهای عکاسی در زمان و پیش چشم ما نیز همچنین ادامه داشته است. باری جدای از این دو عکس و تصویر زیر که شناخت مسافران و ساکنان درون کالسکه ها غیر ممکن است، چند عکس هم در انتهای کتاب دوم خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم به فرنگستان ارائه داده اند که تنها به کار اثبات این مطلب می خورد که بدانیم مستندات تصویری لازم برای اثبات سفر شاه قاجار موجود نیست هرچند که لااقل در ۵۰ نقطه خاطرات و نیز روزنامه اعتمادالسلطنه برداشته شدن عکس از مناظر گوناگون سفرهای شاه به اروپا ذکر شده است.

«امین السلطان با ما سر التفات است. بیست امپریال به من داد. خدمت شاه به تصدق بردم. همان پول ها را شاه به خود من دادند. که به فقرا تقسیم کنم. شب را در مسجد ایرانی ها رفتم. اهالی تبریز روضه خوانی خوبی کردند. گریه زیادی کردم. بعد شام مفصلی به قاعده ایرانی ها دادند. بعد از شام امپریال ها را که منات کرده بودم به فقرا و روضه خوان ها قسمت کردم. نصف شب منزل ُآمدم. امشب شاه عکس های خودشان را جدا می کردند که فردا توسط امین همایون تهران بفرستند». (اعتماد السلطنه، روزنامه خاطرات، ص 661)

عشق و علاقه شاه قجر به ثبت سیمای خود بر ورق عکاسی به نشان ده ها عکس  با پزهای گوناگون کنترل و میزان نداشت و نقل فوق نشان می دهد که سلطان صاحب قران با وساطت عکس، حضور خود را از ورای کوه های قفقاز نیز به اهل حرم اعلام می کرده است. در چنین اوضاع و با چنین سوابقی نیافتن عکس شاه در سه سفر فرنگ، توضیحی جز انجام نشدن این سفرها ندارد.

«و باز از جمله معترضه است که هرجا حرکت می کردم چهار پنج روزنامه نویس متصل پشت سر ما هستند و حرکت ما را می نویسند و اغلب می شود که ما به روزنامه نویس برمی خوریم. این ها به قسمی مشغول نوشتن اند که در سر راه می ایستادند و ملتفت نبودند و به ان ها می خوردیم و اغلب سیگار می کشیدند و می افتاد از دهن شان و روزنامه شان می سوخت و باز هم حالت عکاس های این جاست که به هر حالت که ما بودیم و حرکت می کردیم فورا عکس را می چسباندند». (خاطرات ناصرالدین شاه، در سفر سوم فرنگستان، کتاب دوم، ص 12)

در این عکس و تصاویر زیر که در مجموعه کوچکی در انتهای کتاب دوم سفرنامه سوم ناصرالدین شاه آمده، ظاهرا ناصرالدین شاه از بالکون هتل، که مشخصات مسافرخانه ها را هم ندارد، به احساسات مردم اسپالا جواب می دهد. جالب این که بر روی دیوار کثیف و مخروبه سمت چپ عکس با بی آبرویی و ناشیگری تمام، دیوار ابرومندتری نصب کرده اند؟!! می گویند که شخص شاه قاجار در زیر عکس متن زیر را تقریر کرده است: «در عمارت اسپالا که به شکار می رفتیم، در سنه 1306 اودییل که سفر سوم به فرنگستان رفتیم، انداخته اند». لحن و کلمات تقریر چنان است که گوینده با التماس درخواست قبول آن سفر را دارد. ضمن این که ندانستم در عمارت، جز بانوان شکار چه چیز میسر بوده است؟

عکس آشکارا دو نیمه بی ارتباط با هم است و جست و جوی شاه مشرق زمین در ازدحام و بی نظمی ثبت شده در تصویر کار آسانی نیست. در ذیل این عکس هم ناصرالدین شاه همان گفتار عکس قبل را تکرار کرده است: «در عمارت اسپالا که به شکار می رفتیم، در سنه 1306 اودییل که سفر سوم به فرنگستان رفتیم، انداخته اند». در عکس هیچ اثری از همان مهمان خانه قبلی نیست.

این یکی شاه کار بی بدیلی از چشم بندی و جفر و جادو گری است که دو نیمه نامرتبط به هم دارد. پیدا کردن ناصرالدین شاه در میان این همه خرده ریز احتمالا از عهده ملیجک برآید. در زیر این عکس هم مراتبی ثبت کرده اند که جز التماس نامه ای برای باور سفر سوم شاه قاجار به اروپا ارزیابی نمی شود. ذیل تصویر به تقریر ناصرالدین شاه بار دیگر آمده است: «در سر پل قلعه نظامی ورشو در موقعی که پایین می آمدیم که سوار کالسکه بشویم انداخته اند. سفر سیم فرنگ. ادوییل 1306».

این عکس را هم که قلابی بودن ان با یک نظر به سایه های اشخاص و اشیا به خصوص در آّب تایید می شود، بنا بر مندرجات ذیل ان که باز هم تقریر شاه قجر است، در پارکی متعلق به شاه زاده خانمی لهستانی گرفته اند. در ذیل این عکس هم، درست مانند آن دیگران به تقریر ناصرالدین شاه نوشته اند: «در پارک شاه زاده خانم لهستانی است در ورشو. کورک و امیرال پاپف هم ایستاده اند. انداخته  شده. سفر سیم فرنگستان، اودییل 1306». بدین ترتیب مجموعه اسناد تصویری و تفریحی موجود که می باید سفر سوم ناصرالدین شاه را تایید کند به پایان می رسد با این قید که سفر اول و دوم شاه قجر همین دو سه عکس قلابی را هم ندارد. (ادامه دارد)